|
HIZIR ELLEZ
HIZIR OLGUSU GELİŞİMİ ÜZERİNE
Hızır inancı Hıdır Peygamber'e dayanır. Hululle birlikde
anılan ise İlyastır. Halk dilinde "Hıdır Ellez"
biçimde söylenir.
Hızır İnanışının ilk kaynağı Mezopotamya'da ortaya çıktığı
burada Yahudi geleneklerine daha sonra Hıristiyanlığa
ve Müslümanlığa girdiğini görmekteyiz.
*Hıdır'in, Hızırın temel özelliği ölmezlik mertebesine
erişmesidir.
*Hızırın İlk oluşumu Gılgamış Destanında bulmaktayız.
Enidu'nun ölümü, Utnapiştim'i ölümsüzlüğü arar.
*Halkın yarattığı öyküde ise iskender ile idris birlikde
ölümsüzlük suyunu arar. idris ölümsüzlük suyunda yıkandığı
tuzlu balık Canlanır iskender amacına ulaşamaz. Hızır
bu suyu İçer ve ölümsüzleşir.
*Kur-an da Zülkarnyen olarak geçen kişi, Hızır İle îlyas
İçerler, İskendere söylemezler.
*Kuran da ve Tevrat da anlatılan Hızır öyküsü her dönemde
hızır ölümsüzleşmiştir. Hızır Mutasıflar arasında Mürşit
Postundadır. yani
insanı aydınlatan birisidir.
HIZIR İLE İLYAS her yıl 6 MAYISDA BULUŞUR.
İlyas peygamber, Hızır ile anılan Yahudi Peygamberdir.
Tevrat da ELİA' dır Alevi inancında bu yorum Ali demek'dir.
Alinin İslam döneminde ortaya çıkacağının bir İşaretidir.
Alevi - Bektaşi Şiirlerine yansımıştır. 7 Ululardan
Virani şöyle anlatır.
Ya Ali, ya ilva Şah-ı Sultan Ali
Ya Ali, ya ilya Faz-ı yezidanım Ali
Zulüm deryasında nur edip gelen
Hızır îlyas Şahı merdan Ali dir
Garibin mazlumun halini biten
Hızır İlyas Şahı merdan Alidir.
6 MAYİS ÖLÜMSÜZLÜK SEMBOLÜ HALİNE gelmiştir.Boluk, verimlilik
kavramı önemlidir.
ANADOLUDA HIZIR İLYAS:
Anadoluda halk inançlarına baktığınızda karşımıza "Hızır"
diye bir ulu kişi çıkar. Bu kişi, darda, bunda kalanın,
yardım bekleyenin imdadına yetişir. Bir işin altında
kalkamayınca yetiş ya hızır diyerek sesleniriz. Bu ulu
kişi gelir bizi kurtarır. Bu ulu kişiyi nerede dara
düşsek aklımaza gelir, rüyalarımıza girer. Ak sakallı,
elinde bastonu, sevimli İhtiyar kılığında hayel ederiz.
Bu ulu kişiyi halk bazen bir Peygamber bazen bir ermiş,
kah bir Evliya olarak görülmüştür. Öykülerde Hızır
Aleyhselam, Hızır Nebi gibi İsimler almıştır. Bazen
şunu deriz "Hızır yardımcın olsun" Hızır gibi
Yetiştin, Hızır Eli değmiş, Kul bunalmazsa hızır yetişmez"
gibi deyimleri kullanırız.
Anadoluda Hızırın hep halk arasında dolaştığı, gezdiği
yerlerde bolluk bereket olur. Buna Hızır uğramış denir.
Malımıza mülkümüze hızır uğramasını bekleriz.
Anadoluda Aleviler ise oruçdan üç gün sonra hamama gider,
yıkanır,temizlenir ve beyaz elbiseler giyinirler. Perşembeyi
- Cumaya bağlayan gece bir beyaz bez üzerine un dökerler
hızır geçince izini bulmak için. Bu unla çörek, gömbe
yapılır halka dığıtılır. Bu olgu Alevilere Semah ve
Şiirlere girmiştir. Seyit Nesmi'nin şu son dörtlüğü;
Nesimi yüzüldü Mansur asıldı
Ali düldüle bindi küffar basıldı
Nice ulu sular arktan kesildi
Aktı kör pınarlar ne çaylar oldu
Ya Hızır ya hızır ya hızır
Ne çaylar oldu...
Yine Pir Sultan Abdal'ın bir dörtlüğü
Bin bir ad vardır bir adı Hızır
Her nerede çağırsam orada hazır
Ali padişahtır Muhammed vezir
Bu fermanı yazan Ali değil mî
Yine 17.yüz yılda Yaşamış Alevi Ozanı Fakir EDNA şu
nefesi çok önemlidir.
Çok günah işledim senin katında
Eriş Şah-ı Merdan sen imdad eyle
Kul daralmayınca Hızır yetişmez.
Yetiş Hızır Nebi sen imdad eyle
Yalvarması boynumuza farz oldu
Edep erkan Mü'nıiniere ar oldu
Mü'minn secdesi Hakk niyaz oldu
Yetiş Hızır Nebi sen imdad eyle
Kim kalidir mahşehre kalan davaya
Şah Hasan'a agu verdi Maviye
İmam Hüseyin mürivet eyle canıma
Yetiş Hızır Nebi sen imdad eyle
Musa ka/im ile salayı veren
İmam Kıza ile mescide giren
Taki ile N»ki canıma gelen
Yetiş Hızır Nebi sen imdad eyle
Asker nin askerine katılan
Kul olup Belh Buhara'da satılan
Çul Küfe şehrinde nara atılan
Yetiş Hızır Nebi sen imdad eyle
Kırklar Cemine beraber gelen
Server Muhammed'in bacını alan
Sancağı çekip Zülfikar çalan
Yetiş Hızır nebi sen imdad eyle
Fakir Edna'm derki bu sırra eren
Üstadım Hatayı darına duran
Tamuda yanar mı nurunu güren
Yetiş Hızır Nebi sen imdad eyle.
Ozan Hızır Hz. Ali birliği ve Hızır'ın On iki İmamlarla
görüşmesini böyle dile getirmiştir, darda kalanların,
başı sıkışanların yardımını koşan, insanlara servet
ve bereket dağıtan kutsal insandır, gelmiş yetişmiş
olsun. Birliğimizi dirliğimizi bozanlara akıl lirkir
versin. Bizi bu demden katardan esirgemesin. Bozguncu
Fitnelerin dilini bağlasın. AMİN
AVRtIPADA HIZIR İLYAS:
Ölümsüzlük kavramı doğrudan ortaya çıkmışö ordan. yunanistan
daha sonra batıya geçmiştir. Bu suyun anlamı Gençlik
kaynağıdır. İnanışa göre bu su Cennetden çıkar yıkanan,
içen hep genç kalır.
KURAN' da HIDIR ELLEZ:
Kuran da Hizırla ile İlyas Kehf suresinin 60 den 83
ayete kadar anlatılır. Musa Peygambere ile
Ona yoldaşlık eden yön veren bir kutlu kişiden söz eder.
Bu kişinin hızır olduğu kabul edilir.
ALEVİ İNANCINDA HIZIRELLEZ:
Aİevi inancında Hızır Kavramı çok önemii bir yer tutar.
Anadoluda bu olgu canlıdır. Ölümsüzlük, bolluk, bereket,
bilgilenme, aydınlanma, eğtim, yardım, destek, dayanışma
gibi kavramların kişiîeştiği halk Hızır ve İlyas önemini
dile getirir. Yunus bu konuda da açık bir ille şöyle
der
Yunus Emre bu dünyada iki kişi kalır derler
Meğer Hızır İlyas ola abıhayat içmiş gibi
Hızır inancı Aİevi inancına Hz. Ali ile Hacı Bektaş
Veli ile daha çok girmiştir. Bu durumu Hacı bektaş Veli'nin
Velayetnamesinde açıkça görüyoruz. Hakka yürüdüğü bölümde
Hızınn bir atla gelip H.Bektaş Veli'yi yıkadığı, Namazım
kıldu'dığı, Naşını bir atın üzerinde götürdüğü. H.Bektaş
Veli'nin kendisi olduğu dur. H.Bektaş Velinin Halefi
Sarı İsmail Vasiyetinde ve Veiayetnamesinde geçmekde.
"Hünkar derki sarı İsmaile, Er udurki, ölmeden
ölür, kendi Cenazesini kendi yıkar" Yine Hz. Ali'nin
kendi Cenazesini kendi yıkadığı alıp götürdüğü Hz. Ali'nin
ve Hacı bektaş Veli'nin Hızır olduğu ve algılanacağıdır.
HIZIR ORUCU:
Hızır İnancı Alevilerde daha fazladır, yılda üç gün
uruç lutulur. Bu oruç eki takvime göre Ocak ayının son
günüdür. 3Ü Ocak da başlar fakat günümüz takvimine göre
12 gün fark atar. Buda 12 veya 13 Şubattda başlar. Bazı
yörelerde farklıdır. Hızırın Musayı aydınlattığı gündür.
Nuh peygamberin, Gemisi kurtulur, Allah rızası için
üç gün oruç tutuğudur. 6 Mayıs bütün halk katılımı ile
Ihdırellez olarak kutlanır. 5 Mayıs 6 mayısa bağlayan
geceye Kutsallık verilmiştir.
Beni dinlediğiniz İçin sizlere teşekiir ederim.
Kaynakça:
1-İlhan Cem Ersever, Alevilerde Semah
2-Atila Özkırımlı, Türk Edebiyatı Ansiklopbedisi Hızır
Maddesi.
3-Ahmet Yaşar Ocaklı, İslam Türk İnançlarında. Hızır
İlyas Kültürü
4-Kuarn'ı Kerim
5- Nefes Dergisi. Say.16. Şubaı 1995
Gazeteci- Yazar
Zülfikar Yalçınkaya
|
|